SPOMENICI KULTURE

UVOD

Kao što i sami znate spomenici kulture su razni objekti, građevine, predmeti i ostale zezalice koje uživaju izvesnu zaštitu države.

Takvih stvarčica na Vračaru ima poprilično.

Sada ćemo malo prozujati pored njih.

BEOGRADSKA NADBISKUPIJA

Svetozara Markovića 20

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br. 19/81

         

Beogradska nadbiskupija je 1926. godine smeštena u staru zgradu austrougarskog poslanstva. Ova zgrada je sagrađena 1884. godine kao jednospratnica okružena uređenom baštom i ulazila je u red značajnijih ostvarenja beogradske arhitekture s kraja XIX veka. Interesantno je (ili možda i nije) da se ime njenog autora i ostalo vezano za njeno podizanje ne znaju. Rađena je u duhu akademizma sa neorenesansnim elementima koji se vide u obradi detalja fasade.Posebna pažnja je stavljena na obradu razuđene severne fasade, okrenute prema uređenom prostranom vrtu.

Sa kapelom iz 1888. godine, baštom i zgradom parohijskog ureda iz 1926. godine ovaj objekat predstavlja jedinstvenu prostorno funkcionalnu sredinu.

Pored umetničkog ova zgrada ima veliki istorijski značaj. Na ovom mestu su se odvijali važni događaji i dogovori vezani za noviju istoriju Srbije, naročito vezani za period oko izbijanja Prvog svetskog rata, na kojima su nam razni silnici radili o glavi.

Beogradska nadbiskupija

VOZAREV KRST

Skver između Vojvode šupljikca i Mileševske ulice

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br.16/87

         

1847. naš veliki štampar, izdavač a ponajviše čovek Gligorije Gliša Vozarović je na svom placu podigao veliki drveni krst, crvene boje ukrašen ikonama. U to vreme to nije bio samo religiozni simbol već i simbol nacionalnog oslobođenja, simbol pobede.

To je ujedno bio i prvi javni spomenik u Beogradu. Vreme je učinilo svoje, pa je umesto tog krsta 1933. godine Beogradska opština postavila novi od čvršćeg materijala.

To je dvometarski krst postavljen na kvadarnu osnovu na kojoj stoji natpis Vozarev krst, obnovila O.G.B. 1933.

O Vozarevom krstu možete pročitati štiva na više mesta u ovom blogu.

Vozarov krst

GENČIĆEVA KUĆA

Kunska 51,

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br. 16/87

Kuća je podignuta između 1927. i 1929. godine prema projektu arhitekte Dragiše Brašovana. 

Zgrada pripada grupi objekata na kojima je Brašovan započeo proces modernizovanja akademskih formi. Građevina je kubičnog volumena (kockaste zapremine, prim. prev.) sa akademski raščlanjenom (fakultetski iscepanom, prim. prev.),  fasadom kojom dominira (glavni je, prim. prev.) ulazni deo rešen u formi trijumfalnog (pobedničkog, prim. prev.) luka (ne znamo da l’ crnog il’ belog). Fasada je oživljena pravilnim rasporedom prozorskih niša (rupe u zidu, zaboravljene da se popune, prim. prev.) i parovima udvojenih stubova sa jonskim kapitelima (vrh stuba koji ima samo mali friz, nalik uvojku na mini valu, prim. prev.)

Pored arhitektonske kuća ima i istorijski značaj. To je bila porodična kuća velikog srpskog političara XIX i XX veka Đorđa Genčića.

Kuća takođe ima i ogroman kulturološki značaj jer se danas u njoj nalazi Muzej Nikole Tesle. 

Koliko imam funkcija, dobro je da se nisam srušila

DOM BRAĆE KRSTIĆ

Kralja Milutina 5

Spomenik kulture

Rešenje zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 491/1 od 10. 04. 1973.

Zgrada je sagrađena krajem XIX veka kao reprezentativni stambeni objekat. Ubrzo nakon toga tu se useljava porodica Krstić koja nam je dala poznate arhitekte braću Krstić (to nisu oni iz filma Ko to tamo peva, mada su se i ovi bavili privatnim biznisom).

Dom braće Krstić

Projektant zgrade je ostao nepoznat i spada u red neznanih junaka, odnosno arhitekata. Ipak na osnovu nekih elemenata dekoracije detektivi BIA-e, CIA-e i Interpola-e (znamo da ovde ne dolazi e, ali smo se zaneli) misle da bi autor ovog projekta mogao biti arhitekta Jovan Ilkić. 

Dom braće Krstić predstavlja jednu od retko sačuvanih manjih stambenih zgrada na potezu između Terazija i Slavije (kao i autobus njihovih prezimenjaka iz filma).

DOM DRUŠTVA ZA ULEPŠAVANJE VRAČARA

Njegoševa 1

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br. 23/84

Dom je sagrađen na samom početku Njegoševe ulice daleke 1902. godine. Projektant se ovde za divno čudo zna. To nije NN osoba, već je to arhitekta Milan Antonović.

Ova jednospratana poslovno-stambena zgrada je zadržala sve tradicionalne odlike akademizma (da ponovimo u to vreme je ovaj stil je bio nezaobilazan). Ipak ovde vidimo i uvođenje mnogih elemenata secesije; završna atika (nema veze sa poluostrvom na kome se nalazi Atina, već predstavlja zid iznad krovnog venca na fasadi objekta), stepenišna ograda od kovanog gvožđa, spretno ubačeni inicijali Društva, godina izgradnje i centralni motiv na glavnoj fasadi. Iako su mnogi smatrali akademizam dekadentnim, da ga nije bilo mi ne bi imali ni jedan reprezentativniji objekat u gradu.

Zgrada Društva

Zgradu je podiglo Društvo za ulepšavanje Vračara i služila je kao njegovo sedište do ukidanja istog 1941. Mogli bi da razmislimo da li bi bilo interesantno opet obnoviti rad ovakvih udruženja koja brinu o tome da nam opština i grad budu lepši? Ili treba da prepustimo preduzimačima, potkupljivim političarima i mafiji da nam po svom nahođenju uređuju okolinu.

Mislim da odgovor na ovo pitanje leži u svima nama i našem odnosu prema logici. Ako vam nije jasno šta je bolje i čemu bi služila ovakva udruženja onda pogledajte razliku između Vračara koje ga je imalo i današnjih novih naselja koja ovakva društva nisu osnivala.

     

Biće vam sve jasno.

DOM UDRUŽENJA NOVINARA SRBIJE

Resavska 28

Spomenik kulture

Službeni glasnik RS br. 51/97

Dom je sagrađen 1934. godine. Projektant je bio arhitekta Ernest Vajsman. Građevina je bila moderna bez ornamenata, kubične forme naglašena horizontalama spratova, kao da je projektovao sam Korčagin (Kako se kalio čelik) u Staljinovo vreme.

Mnogi ga smatraju jednim od najznačajnijih arhitektonskih objekata koncipiranih u modernom duhu. Mi ne. Ipak ovde su se okupljali naši najpoznatiji novinari, pisci, i uopšte likovi iz kulturnog života Srbije. Uz ostale razgovore oni su došli i do zaključka o značaju i lepoti ovog objekta. To je verovatno zbog toga što su sedeli unutra a iz takve perspektive nisu mogli da ga vide spolja.

Dom Udruženja novinara Srbije

DRŽAVNA HEMIJSKA LABORATORIJA

Kralja Milutina 25 i Njegoševa 11

Spomenik kulture

Rešenje zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 168/5 od 08.05.1965.

         

Zgrada je podignuta 1882. godine prema mogućnostima države i potrebama struke. Odluka o neophodnosti postojanja ovakve institucije doneta je još 1859. Ali kod nas sve mora da odleži, valjda da bi bilo bolje i da uhvati miris na bure. Tako je to ovde sa rakijom, vinom, institucijama i svim drugim stvarima.

Napokon dvadeset i kusur godina kasnije smo dobili tu neophodnu instituciju i to uglavnom ličnim zalaganjem dr Ferdinanda Šamsa.

To je bila jednospratnica kojoj je 1926/27. dograđen još jedan sprat.

Državna hemijska laboratorija

KAFANA TRI LISTA DUVANA

Spomenik kulture

Bulevar kralja Aleksandara 18

Službeni list grada Beograda br. 19/81

Na ovom mestu ćemo se opet sa punim pravom poslužiti jednom od najčešće korišćenih stilskih figura u našem bogatom jeziku – sprdačinom. Bez nje bi bilo gotovo nemoguće objasniti dešavanja u vezi sa građevinom koju predstavljamo.

Naime, naši dični gradski oci su ovaj objekat stavili pod zaštitu 1981. godine, ali to im nije smetalo da ga sruše već 1989. godine. Sada mi možemo ovde da žvrljamo da je kuća građena u stilu odlazećeg akademizma sa dolazećom secesijom, da su mu niše bliže Nišu, a arkade iznad ulaza pocepane bombardovanjem i aperkatima i još koješta. To više ionako ne može da se vidi, mada se uredno vodi po nekim institucijama kao objekat koji i dalje postoji. I ne samo da postoji nego uživa i posebnu zaštitu nekakvih zavoda za zaštite i samozaštite. Kad mi tamo, a ono fatamorgana.

Ali da bar ispišemo nešto što je već ušlo u istoriju a nije šteta da se zna. Dakle na ovom mestu se nekada nalazila kultna beogradska kafana interesantnog imena. Nju je podigao Kosta Lazarević u neorenesansnom stilu... ups... rekli smo da nećemo o tome.

Ono što je zanimljivo je da je na prvom spratu kafane jedno vreme bilo stacionirano Geodetsko odeljenje Ministarstva vojnog. Tu je 14. marta 1883. bila instalirana prva telefonska linija u Beogradu i Srbiji.

Tri lista duvana nekad

Tri lista duvana sad

Šta je lepše?

KUĆA ARHITEKTE MILANA ZLOKOVIĆA

Internacionalnih brigada 76

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br 26/92

Objekat na Kotež Neimaru Zloković je projektovao i sagradio 1927. godine. Kako je kuću gradio za sebe Milan je mogao da ostvari neke svoje ideje koje su u ono vreme bile veoma progresivne i predstavljaju uvod u modernistički pokret u srpskoj arhitekturi.

Zlokovićeva kuća

U kući se čuva i bogata zaostavština ovog našeg velikana u oblasti arhitekture.

KUĆA BOGDANA GAVRILOVIĆA

Mišarska 11

Spomenik kulture

Službeni glasnik RS br. 51/97

Kuća je izgrađena 1898/99. i predstavlja skromnu građansku kuću tradicionalno okrenutu prema dvoprištu sa fasadom oblikovanom u akademskom maniru.

U njoj je živeo nastavnik Velike škole, profesor Tehničkog i Filozofskog fakulteta, rektor Beogradskog univerziteta i akademik dr Bogdan Gavrilović. Na ovom mestu mu se čuva lična zaostavština.

Gavrilovićeva kuća

KUĆA BRAĆE NIKOLIĆ

Njegoševa 11

Spomenik kulture

Rešenje Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 936/2 od 05.10.1973.

Ova dvospratnica je jedan od retkih sačuvanih objekata zidanih u srpsko - vizantijskom stilu, a da nije crkva. Građena između 1912. i 1914. po projektu arhitekte Branka Tanazevića. Tanazević je želeo je da sprovede ideju o obnovi nacionalnog stila u arhitekturi u čemu je i uspeo.

Vlasnici zgrade su bili braća Jovan i Maksim Nikolić, pa se objekat i zove po njima.

Kuća braće Nikolić

KUĆA VAJARA ĐORĐA JOVANOVIĆA

Skerlićeva 6

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br. 23/84

Kuća sa ateljom je podignuta 1926. po projektu arhitekte Dragutina Šiđanskog i inženjera Stojana Veljkovića.

Kuća vajara Đorđa Jovanovića

U njoj je živeo i radio čuveni srpski vajar Đorđe Jovanović.

KUĆA VOJVODE PETRA BOJOVIĆA

Trnska 25

Spomenik kulture
Rešenje Republičkog zavoda za zaštitu spomenika br. 1219 od 23. 11. 1957.

Kuća predstavlja spomenik od izuzetnog istorijskog značaja. U njoj je od 1928. Godine, pa sve do svoje smrti 1945. živeo i radio čuveni srpski vojskovođa vojvoda Petar Bojović (1858 – 1945). Iako veliki vojskovođa, pobednik u mnogim ratovima i čovek koji je proslavio srpsko oružje, ipak je doživeo tragičan kraj. Naime 1945. godine grupa partizana je pokušala da se useli baš u ovu kuću u Trnskoj ulici čemu se vojvoda usprotivio. Horda nepismenih oslobodilaca ga je prebila, a od posledica batinanja je preminuo. Sahranjen je na Novom groblju u polutajnoj atmosferi bez prisustva naroda.

Kuća vojvode Petra Bojovića

Kako se odnosimo prema herojima i istoriji, tako nam ona i vraća.

KUĆA MIHAILA POPOVIĆA

Kursulina 35

Spomenik kulture

Službeni glasnik RS br.32/01

Prizemna porodična kuća koja je izgrađena 1905. godine za sveštenika Mihaila Popovića. Kuću su izgradila dva sveštenikova brata Grča i Milić Popović po projektu Stojana Titelbaha. 

Prepravljana je i posle Prvog i posle Drugog svetskog rata, tako da je gotovo potpuno izgubila najveću vrednost - svoju dekorativnu plastiku. Predstavlja jedno od najoriginalnijih ostvarenja art nuvo (nova umetnost u to vreme veoma popularna na zapadu) arhitekture u Beogradu.

Kuća Mihaila Popovića

KUĆA MOMIRA KORUNOVIĆA

Lamartinova 10

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br. 21/94

Sagrađena je 1924. godine prema projektu vlasnika arhitekte Momira Korunonvića.

Oblikovana je po ugledu na srednjeevropske porodične kuće sa vrtom i dekorativno obrađenom ogradom.

Momir Korunović je inače bio najistaknutiji arhitekta nacionalnog smera, ali mu to ipak nije smetalo da kuću u kojoj će živeti uradi u srednjeevropskom stilu. Zato njegova kuća predstavlja što bi rekli političari nacionalne orjentacije „istok na zapadu i zapad na istoku“.

Kuća Momira Korunovića

KUĆA FLAŠAR

Kornelija Stankovića 16

Spomenik kulture

Službeni glasnik RS br. 73/07

Sagrađena je 1932. godina prema projektu arhitekte Milutina Borisavljevića. Prvobitno je zamišnjena kao porodična vila pravougaone osnove sa jednim spratom. Izvedena je u duhu akademske tradicije. 1936. godine kuću od vlasnika otkupljuje Ignjat Flašar i opet po projektu Milutina Borisavljevića dograđuje još jedan sprat. Kada sa svih strana pogledate ovu građevinu gotovo je nemoguće naslutiti da ona nije upravo tako i zamišljena i retko ko bi mogao da pretpostavi da je nadograđivana. Tako se to nekad radilo. A pogledajte današnje nadogradnje i sva ta divna arhitektonska rešenja koja stavljaju potkrovlja u podrume i tavane između spratova zgrade. Zato nam je grad nekada bio lep, a danas više nije.

Pogled na lepotu – Kuća Flašar 

KUĆA PUKOVNIKA ELEZOVIĆA

Njegoševa 20

Spomenik kulture

Službeni glasnik RS br. 73/07

Kuća je podignuta 1927. godine prema projektu arhitekte Aleksandra Deroka. Projektovana je kao stambeni objekat za rentiranje, a izgrađena je u reprezentativnom nacionalnom stilu. Pored mnogo čega o čemu bi imalo da se piše (a mrzi nas), ipak smo izdvojili bareljefnu arabesku (dekorativni element koji se sastoji iz ponavljanja geometrijskih oblika) rad našeg poznatog vajara Živojina Lukića postavljenu iznad lukova lođe.

Kuća pukovnika Elezovića 

MUZIČKA ŠKOLA STANKOVIĆ

Kneza Miloša 1

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br. 16/87

Prvobitna kuća je podignuta devedesetih godina XIX veka kao stambeni objekat. Dozidana je između 1913. i 1914. godine po projektu arhitekte Petra Bajalovića.

Muzička škola Stanković je smeštena u ovu zgradu od njenog osnivanja 1911.

Zgrada škole 

NARODNA BIBLIOTEKA SRBIJE

Skerlićeva 1

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda 16/87

Zgrada nove bibilioteke je građena u periodu od 1966. do 1972. godine po projektu arhitekte Ive Kurtovića. Iako je delo savremene arhitekture Kurtović je ipak uspeo da unese neke elemente tradicionalne kuće (četvorovodni krov i trem). Enterijer i eksterijer su rađeni po modernim shvatanjima bez ornamentike.

Vrednost objekta uglavnom potiče iz njegove namene, jer ova biblioteka poseduje najveće kulturno blago koje ova zemlja ima.

Narodna biblioteka Srbije 

SOCIJALISTIČKI NARODNI DOM

Mekenzijeva 3

Spomenik kulture

Službeni list grada Beograda br.19/81

Kada idete Slavijom, kao što i sami ne vidite, naići ćete na još jedan objekat koji ne postoji ali se uredno vodi da je pod zaštitom države. To je Socijalistički dom i ako pri sebi imate čarobnu kuglu ili razglednicu Beograda iz prošlosti moći ćete da naslutite kako je izgledao.

Dom je podignut 1888. a otvoren 1889. pod imenom Sala mira. Od 1910. ga preuzima Srpska socijaldemokratska stranka. Zgrada je menjala namenu pa je bila i centar radničkog pokreta i mesto okupljanja domaćih boljševika i bioskop i svašta nešto.

Sala (večnog) mira 

Onda je neko pre par vekova odlučio da sredi Slaviju i sa tim u vezi da sruši Dom i da ga ponovo podigne kao novi objekat na novoj Slaviji. Dakle zašto da ga samo sačuvamo, kada možemo prvo da ga porušimo, pa tek onda da ga sačuvamo, pomisliše umne glave naše tragične prošlosti.

Tako smo dobili novu Slaviju (opet privremenu), a umesto Socijalističkog doma imamo Dom za nezbrinute automobile poznat pod nazivom Parking servis.

SPOMENIK I GROBLJE OSLOBODILACA BEOGRADA 1806.GODINE

Karađorđev park

Znamenito mesto od velikog značaja

Službeni glasnik SRS br. 14/79

Spomenik je podigao knez Aleksandar Karađorđević (voždov sin) 1848. godine i predstavlja prvi zidani javni spomenik u Beogradu.

Na ovom mestu je zaista bio Karađorđev logor uoči napada i oslobođenja Beograda 1806. godine. Tu je takođe postojalo i groblje, a pri sređivanju parka dvanaest originalnih nadgrobnih spomenika razbacanih na sve strane poređano je u niz. Ovakvi nadgrobni spomenici su inače bili uobičajeni u beogradskom kraju u to vreme.

Prvi javni zidani spomenik u Beogradu

Centralni spomenik je skroman, jer ne mora sve što je značajno i veliko da bude megalomanski urađeno. Ovu istinu su naši preci znali, ali nas tome nisu naučili, pa smo mi kasnije gradili najveće stadione na svetu, najviše zgrade na Balkanu i najdublje klozetske šolje u Evropi.

No, vratimo se spomeniku. Oblik mu je jednostavan a dekoracije gotovo da i nema. Visine je oko 5, 5 metara, a izgrađen je od žućkastog kamena i obložen veštačkim kamenom. Na mermernoj ploči sa strane stoji natpis posvete koji glasi: “U slavu i čast srb-junacima za otečestvo hrabro izginuvšim 1806. godine podiže spomenik ovdi“.  Tu je takođe ispisan i kraći tekst o obnovi spomenika 1889. godine.

OSTALI SPOMENICI KULTURE

KULTURNA DOBRA KOJA UŽIVAJU STATUS PRETHODNE ZAŠTITE

PRIRODNJAČKI MUZEJ, Njegoševa 11

Zgrada u kojoj se nalazi Prirodnjački muzej je objekat gradske arhitekture koji spada u kulturno dobro od velikog značaja.

ZGRADA U RESAVSKOJ ULICI BR. 18, logično Resavska 18

Građevina je objekat gradske arhitekture i spada u kulturno dobro od velikog značaja.

ZGRADA JOSIFA ŠOJATA, Kralja Milutina 33 (Službeni glasnik RS br. 32/01)

Objekat je kao najamnu zgradu 1935. podigao preduzimač Josif Šojat po projektu arhitekata Petra i Branka Krstića. Zgrada ima podrum, lokale u prizemlju i četiri sprata sa povučenom potkrovnom etažom.

Građevina je jedno od najznačajnijih dela međuratnog funkcionalizma.

OSNOVNA ŠKOLA KRALJ PETAR II KARAĐORĐEVIĆ, Marulićeva 8

Građevina je objekat gradske arhitekture i spada u kulturno dobro od velikog značaja. Sama zgrada je sazidana 1931. godine od donacija kralja Aleksandra I Karađorđevića. Pored zgrade školi je poklonjeno i dvorište površine 1 hektar.

DOM UDRUŽENJA JUGOSLOVENSKIH INŽENJERA I ARHITEKATA, Kneza Miloša 7-7a

Zgrada doma je podignuta između 1933. i 1935. godine i predstavlja kulturno dobro od velikog značaja.

ZGRADA AUTOSERVISA FIAT, Bulevar Oslobođenja 61, Rudnička 1.

Objekat spada u kulturno dobro. Projektovao ga je čuveni beogradski arhitekta Milan Zloković u međuratnom periodu.